*** Out of Box Thinking  - कसं बनत  ***

आता विषयाला हात घातलाय म्हणून जे मनात विचार येतात ते मांडतो . 

१९९३ सालची गोष्ट . बारावी MCVC इलेक्ट्रोनिकला   होतो आणि डोक्यात आलं चला आपण काम्पुटर बनवूया . आता त्यावेळी काम्पुटरम्हणजे खूपच मोठी गोष्ट होती. मग आता हे बनवतात कस  . मग काय मी आमच्या जे. पी . पाटील  सरांना विचारल . ते म्हणाले गावकरच मायक्रोप्रोसेसर वाच . मग लगेच सांगलीला जावून ताम्ह्नाकरांच्या तिथून ११० रुपयेला पुस्तक आनल. वाचायला सुरुवात केली घंटा काही कळत नव्हत .कितीतरी वेळा वाचायचो काहीच डोक्यात शिरायचं नाही . आमच्या सरांचं ज्ञान पण यथातथाच. पहिली पन्नास ते साठ पान सारखी वाचायचो . त्यापलीकडे काही गाडी काही जातच नव्हती . ते मायक्रोप्रोसेसर मधले रजिस्टर , इलेक्ट्रोनिक्स मधले रेजिस्तर आणि आपल्या दैनंदिन जीवनातले लिहायचे रजिस्टर कुठ मॅप होतच नव्हते . ते असेम्ब्ली प्रोग्रामिंग तर समजतच नव्हते . सर सांगायचे कि हे लाईन मूळ A मधलं B मध्ये जात .... अस बरंच काही सांगायचे . त्यांची पाठ मी सोडतच नसायचो . अगदी मी वेताळ कसा विक्रमाच्या बोकांडी बसतो तसा मी त्यांच्या मागे लागायचो  आणि वीस जणात मीच शिकायच्या इच्छेने आलो होतो त्यामुळे ते पण मला खूपच समजून घ्यायचे .   खुपच डोक्याची मंडई झाली होती . 

असाच एकदा दुपारी बसलो होतो आणि बहिणी खेळत होत्या . त्यांच्यामध्ये गाई गाई असा खेळ चालला होता . पाच पाच खड्डे काढले होते आणि त्यात खडे टाकत जायचं असं काहीतरी खेळ होता . बराच वेळ बघत होतो आणि अचानक डोक्यात उजेड पडला.  मी त्या खड्यांच्या जागी रेजिस्तर आणि खड्याच्या जागी आकडे दिसू लागले . आणि अचानक प्रोसेसरच बेसिकच कळून गेल . त्यानंतर असेम्ब्ली लँग्वेज , मायक्रोप्रोसेसर हे समजूनच गेले . मेंदूमध्ये त्यांचा एक सिमुलेटरच बनून गेला.

आज मायक्रोप्रोसेसर हा विषय सहावी सातवीच्या विद्यार्थ्याना शिकवता येण्यासारखा आहे पण त्या दिशेने प्रयत्न होतच नाही . आम्ही मागे एक प्रयोग केला होता आणि सहावी सातवीच्या मुलांना एफ पी जी ए प्रोग्रामिंग शिकवलं होत आणि कळून चुकल कि मायक्रोप्रोसेसर खूपच सोपा आहे .

आज जी साधने अभियांत्रिकी महाविद्यालयात आहे त्यांच्या सहाय्याने मायक्रोप्रोसेअर स्वत : कसा बनवावा हे आता अभ्यासक्रमात पाहिजे पण हे शिकवणारी पद्धती विकसित केली पाहिजे .

******

डिप्लोमा झाला आणि डिग्रीला अॅडमिशन घेतलं . सेकंड इयरचा M3 निघाला नाही आणि तोवर EME बोकांडीवर बसला. त्यावेळचा EME म्हणजे काय सांगायचं ? त्याची धडकीच बसायची . EMEचे पेपर म्हणजे कुंभमेळाच असायचा . पाचपाच वर्षे विषय न सुटलेली आमचे सिनियर त्यावेळी यायचे . EME म्हणजे काय सांगायचं . पहिल्या वेळी १३ मार्क , दुसऱ्यावेळी १४ मार्क . आता या गतीने जायचे म्हणजे म्हटल आता मी पण सुपर सिनियर होणार वाटत .  त्यातच एक वर्ष वाय. डी . झाल . तिसऱ्यावेळी कोलेजच्या गच्चीवर पुस्तक घेउन गेलो आणि सहज डूलका

 लागला आणि स्वप्नात ते सगळे इलेक्ट्रोन्स दिसायला लागले . आणि अचानक मला तो विषयच समजून गेला . मी त्यावेळी पेपरला बसलोच नाही म्हटलं अजुन अभ्यास केला पाहिजे . मग हळूहळू तो विषय समजत गेला आणि आता तो विषय पण चांगला कळायला लागला ( माझ आणि maths च अजूनही जमल नाही बरका.. ) आणि चौथ्यावेळी विषय निघाला ५२ मार्क पडले पण विषय मात्र चांगलाच कळला.

******

डिग्री तिसऱ्या वर्षी नापास झालो आणि त्याचवेळी बॉम्बे फ्लाईंग क्लबच्या कॅ. आनंद बोडस याच्या संपर्कात आलो .त्यांच मायक्रोलाईट विमान बघून त्याचे बोट धरून थोड विमानशास्त्रात पण भटकंती करून आलो . त्तेयांनी फ्लाईट डायनामिक्स शिकायचं सल्ला दिला . मग कर्मोडेच पुस्तक वाचायचला सांगितलं  . त्यातही समजायची अडचण . एकदा असच त्यांना भेटायला गेलो होतो  एक शंका विचारायला . ते म्हणाले बस इथं . तिथच जमिनीवर वाळूत  बसले  आणि खाली पडलेली एक काडी घेउन   म्हणायले आरे हे अवघड नाही हे एकदम सोप आहे . तुझ मन मोकळ सोड आणि लक्ष दे . मग वाळूत रेघोट्या मारून त्यांनी मला एरो डायनामिक्सचे धडे दिले आणि पाया पक्का केला . आज एखाद मॉडेल बनवायचं तर लगेच टेस्टिंगसाठी विंड टनेलचे गरज भासत नाही फक्त नजरेन हवेचा विरोध कुठ आणि कसा होईल याचा अंदाज येतो .तशी त्यांनी मला नवीन दृष्टी दिली ..  

******

आज ज्या पद्धतीने हे विषय शिकवले जातात ते पाहिलं तर वाईट वाटत . सिमुलेशन, विज्युलायझेशन , वर्च्युलायाझेशनचा इतका  भडीमार सुरु केला आहे कि आपण विद्यार्थ्यांची विचार करण्याची क्षमताच गमावुन टाकत आहे. विद्यार्थ्याना out of box  विचार करण्याची प्रक्रियाच थांबवून टाकली जात आहे . नोकर घडविण्यासाठीचा अभ्यासक्रम बनवायची स्पर्धा सुरु झाली आहे आणि बुद्धीचे खच्चीकरण होत चाललं आहे ...

Out of Box Thinking शिकवायला शिक्षण क्षेत्रात  माणसे आहेत का ..............?

 

 **** out of box thinking- ते काय असत भाऊ ****

२००७ साली मी जेव्हा  शिक्षकी पेशात आलो होतो Out of Box thinking केलं पाहिजे अस  त्यावेळी कायम ऐकायचो.सुरुवातीला त्याच मला खूपच अप्रूप वाटायचं . जो तो व्याख्याता यायचा तो याच विषयावर बोलायचा . अभियांत्रिकी शिक्षण क्षेत्रामध्ये सुगीचे दिवस आले होते . व अडमिशन सगळीकडे जोरात होती  सगळीकडे उत्साह होता . 

        त्यावेळी मिशन १०X नावाचं विप्रोने   सरकारला द्यायचा कर  वाचावण्यासाठी एक नवीन कार्यक्रम तयार केला होता . ते ट्रेनर सांगायचे शिक्षकाने नेहमी Out of Box thinking केलं पाहिजे . ऐकायला लय भारी वाटायचं .( मजा म्हणजे यातल्या कुठल्याही ट्रेनरला अभियांत्रिकी शिक्षण क्षेत्राचा अभ्यास नव्हता. ) कुठून कुठून वाचलेल्या पुस्तकातल्या पोपटासारख्या सांगायचं .Bloom taxonomy ,Three bucket , Quiz ,Roll play  अस बरच काही असायचं त्यात . 

खुप वेगळच वाटायचं . वाटायचं कि आपणही अस काहीतरी केलं पाहिजे .  उत्साहान  कार्यक्रम अटेंड करून आलो होतो. आमच्या एच ओ डी ना सांगितलं सर अस अस ऐकल आहे आपण पण हे चालू केलं पाहिजे . आमचे  एच ओ डी नी पहिलाच धडा दिला . ते म्हणाले हे बघा , हे कार्यक्रम आपल्याला फक्त ऐकायचे असतात . त्यातलं आपल्याला राबवत बसायला वेळ नसतो . तुम्ही तुमचा अभ्यासक्रम वेळेत संपवला पाहिजे. त्यांचही खर होत . हि असली नाटकं करायला वेळही नव्हता . पोरांच्या टेस्ट , टीचर गार्डियन , त्यांच्यासाठी क्वशचन बँक तयार करा . त्यांची उत्तरे काढा , पी पी टी बनावा ( त्यावेळी इंटरनेटवर एव्हढ मटेरियल सहज मिळायचं नाही ), पोरांच्यासाठी ओरल क्वश्चन बँक करा अस बरंच काय काय करायचं असत . त्यात या उचापती कुठून करायच्या आणि कुणाला वेळ असतो त्यासाठी . 

आताच्या काळात तर शिक्षकाला शिकवायला वेळ नसतो . रोज नवीन फतवा . हे करा ते करा . NAAC चे काम , NBA उरावर , पेपर पाहिजेत , रिसर्च पाहिजे , यांव आणि त्यांव. कुठल्याही कॉलेजमध्ये जावा प्रत्येकजण कुठल्या ना कुठल्या मिटींगमध्ये बिझी ... साला कुणाला वेळच राहिला नाही . कुठून करणार Out of Box thinking.

Out of Box thinking करण एव्हढ सोप असत का ? 

Out of Box  विचार करणार पोरग, त्याचे  त्याच्या बापाला पटत नाही, ते शिक्षण क्षेत्राला झेपत नाही , नोकरी करताना सहकाऱ्याना आवडत नाही (काही तरी नवीन ख्याट काढत म्हणून ...) आणि समाजाशी त्याच कधी जमत नाही . अशा माणसाला जर खमका असा शिक्षक, वरिष्ठ, सहकारी   मिळाला तर त्याचा त्या संस्थेला , समाजाला फायदा नक्कीच होतो .पण अशी उदाहरणे विरळच आहेत.कितीतरी out of box विचार करणारे  समाजाने वाळीत टाकले आहेत . अशी कित्येक  वेगळ्या विचाराची  माणसे  समाजाने कुजवली, मारून टाकली . आपल्याकडे परंपराच आहे .इतिहास आहे . 

"बिकट वाट वहिवाट नसावी धोपट मार्गा सोडू नको "  ,अशी जीवनशैली बाळगणारी माणसेच इथे  जीवनात यशस्वी  होतात. जास्त डोकं चालवणे म्हणजे सगळ्यांची नाराजी ओढवून घेणे असाच इथे अर्थ निघतो .

Out of Box thinking करायची सवय लहान वयातच लावायची असते. त्यासाठी विचार करण्यासाठी अभ्यासक्रमात जागा करायच्या असतात . अभ्यासक्रम हा लवचिक असावा लागतो . प्रत्येक मुलाचा वेगळा विचार करायला लागतो . हे आपल्या शिक्षण क्षेत्राला जमणार आहे का ? अभ्यासक्रम तयार करणाऱ्याला स्वतःचा कार्यानुभव लागतो. आपल्याकडे ज्याने कधीच शेती केली नाही तो शेती कशी करायची याचे धडे देत फिरत असतो त्यामुळे त्याच्या पद्धती उपयोगी पडत नाहीत . 

आता हे खूपच अवघड झाल आहे .... याच्यावर उपाय आहे .. आता नवीन स्वायत्त विद्यापीठे होत आहेत त्यांनीच मनावर घेतलं तरच  होईल .......... (हा एक भोळा आशावाद आहे कारण २००७ पासुन १६ वर्षे झाली हे अजूनही शिक्षण क्षेत्राला जमलेलं नाही  ).

चित्तरंजन महाजन

९७६३७१४८६०

यापूर्वीचे लेख वाचण्यासाठी अवश्य भेट द्या dearengineers.blogspot.com

 गेल्यावर्षीची गोष्ट आहे  एका गृहस्थाच्या घरी जायचा  जाण्याचा योग आला होता. गृहस्थ चांगल्या ठिकाणी नोकरी करत होते. घरात गेल्यावरच एक वेगळच वातावरण जाणवलं. या गृहस्थाची मुलीला करोनापुर्वी अपघात झाला होता त्यामुळे कमरेखाली हालचाल बंद झाली होती. एक वयात आलेली मुलगी म्हणजे आईवडिलांच्या डोक्यावर एक वेगळंच टेन्शन असतच ते कुणालाही चुकलेल नाही .

 काय करायचं पुढ हा प्रश्नच होता. आता मी काय बोलणार मुलगी तर फार्मसी झालेली आता इंजिनियरिंग झालेली असती तर काय आपल्याला काहीच टेन्शन नाही . कुठलीही ब्रांच असो आणि कितीही वेळा नापास असलं तरी अशाना मार्गी लावण्याचा आपल्याला चांगलाच अनुभव आहे पण हि पोट्टी तर फार्मसीची काय सांगणार?

 तस फार्मसीच्या विद्यार्थ्यासाठी पण खूपच संधी आहेत पण आमच्या अभियांत्रिकीच्या शिक्षण क्षेत्रासारख फार्मसीच्या शिक्षण क्षेत्राचं पण झाल आहे. ठराविक साच्याच्या बाहेर जावून विद्यार्थ्यांसाठी नवीन  संधी शोधायच्या , निर्माण करायच्या नावान तिथंही सावळा गोंधळच आहे . सध्याच्या काळासाठी  फार्मसिसाठी पण  टेक्निकल ब्रिज कोर्स बनवायला पाहिजे त्याला अजुन सुरुवातच नाही ( याला संदर्भ मी आता गेल्या आठ वर्षापासुन फार्मसी कॉलेजमध्ये जी काही एफ डी पी  आणि विद्यार्थ्यासाठी जे प्रोग्राम होतात त्याचे अभ्यासक्रम वाचले त्याचा आहे  ) आता काय बोलणार .  गावाकड जावून एखाद मेडिकल काढून द्याव या पर्यंत विचार येऊन ठेपला होता . 

तेव्हढ्यात मुलगी व्हील चेअर वर बसून आली . थोड्या गप्पा झाल्या आणि लगेच कळल पोरगी हुशार आहे आणि आपल्या पटात बसणारी आहे. मग माज्या डोक्यात पण एक विचार आला आणि मग मी बोलायला सुरुवात केली . पायथोनला डिमांड आलेली होती . मी पण पन्नास हजार रुपये भरून ज्ञानात भर टाकायला एक कोर्स केला होता त्यामुळे यामध्ये असणाऱ्या संधी लक्षात आल्या होत्या आणि त्या मला फार्मसीला मॅप कशा करता येतील याचा थोडा अंदाज आला . आणि समजा काहीच नाही झाल तर नवीन संधी निर्माण कशा करायच्या याचा  थोडा आराखडा बांधला. त्याच काय सल्ला देणं सोप असत पण त्याची जबाबदारीपण घ्यायला लागते त्यामुळे थोडा विचार केला आणि बोलायला सुरुवात केली . इथं मोठा प्रश्न होता तो म्हणजे करियरच बदलायचं होत त्यामुळे मी पण थोडासा दडपणाखाली होतो. 

पण त्यामुलीने पण उत्सुकता दाखवली मग आमची बरीच चर्चा झाली . आमचे एक जवळचे सर आहेत  जयंत जाधव  म्हणून . त्यानापण  फोन केला .  जयंत सरांचेपण खूपच आभार मानले पाहिजे आजपर्यंत कितीतरी विद्यार्थ्यासाठी मी त्याना फोन लावला आणि त्यांनीपण वेळ काढून विद्यार्थ्याना जमेल तसे मार्गदशन केल आहे त्यामुळे माझा फोन आला कि काय बोलायचं हे त्यांनाही अंदाज आहे .

त्यामुळ त्यांनीही थोड मार्गदर्शन केलं. मग तिचा कल पाहण्यासाठी परत जाधव सरांनी सांगितलेल्या यु ट्युबवरच्या विडीयो शेअर केल्या त्यावर त्या मुलीने पण अभ्यास केला . तिलापण अंदाज आला . मग तिच्या वडिलांनी तिला कोर्स लावला. तीन पण मनापासून अभ्यास केला. मी पण तीन चार वेळा फोन केला आणि विचारपूस केली तस तिला जास्त काही सांगण्याची गरज पडली नाही तीन चांगलच मनावर घेतलं होत. बघता बघता दिवस उलटून गेले आणि तिचा कोर्स संपला आणि तिच्यापेक्षा पण मला जास्त टेन्शन आलं. कारण सल्ला दिला होता आणि पोकळ सल्ला द्यायची मला पण सवय नाही त्यामुळे मीपण इकडं तिकड विचारपूस  करायला सुरुवात केली होती . 

ती मुलगी पण आत्मविश्वासाने इंटरव्यू देत गेली आणि शेवटी सरांचा फोन आला कि तिला चांगल्या एम एन सी कंपनीमध्ये पूर्णकाळ ऑन लाईन जॉब मिळाला आहे आणि पॅकेज पण चांगल मिळालं आहे . हे ऐकल आणि जीव भांड्यात पडला ...           

मुलीच्या भावी आयुष्यासाठी शुभेच्छा . 

   डॉल्फिन लॅबच्या आणखी एका शुभेच्छेला यश मिळाल.