%%% Out of Box Thinking - उदंड झाल्या लॅब्स   %%%

ऐहिक गोष्टी आणि ज्ञान यामधून प्रत्येकजण ऐहिक गोष्टीलाच महत्व देतो . ज्ञानाच महत्व हळूहळू कमी होत चालल आहे  ज्ञानाला किंमत किंमत कमी होत आहे . ज्यावस्तूची किंमत कमी होत जाते त्यामध्ये प्रगती कमी होत जाते आणि त्याचा लोप व्हायला सुरुवात होते . ज्ञानाचा लोप व्हायला लागला कि ऐहिक गोष्टीमधील प्रगती कमी होत जाते आणि नंतर त्यांचाही लोप व्हायला लागतो.

आज काल मी बऱ्याच महाविद्यालयात जातो तेव्हा एक गोष्ट प्रकर्षाने जाणवते ती म्हणजे महावैद्यालायाने केलेली इन्फ्रास्ट्रक्चर आणि त्याचबरोबर वेगवेगळ्या लब्सॅमध्ये केलेली गुंतवणूक . कोविडचा एक महत्वाचा फायदा झाला कि त्यामुळे बरीचशी डबघाईला आलेले महाविद्यालय तारले गेले कारण दोन वर्षात इन्फ्रास्ट्रक्चरवरचा खर्च कमी झाला . फी १००% ने गोळा झाली पण सर्वात मोठा शिक्षकावरचा पगाराचा भार कित्येक संस्थाचा ६०% ने कमी झाला . त्यातच बरेचजणानी शिक्षकी पेशाला रामराम ठोकला आणि ते उद्योग क्षेत्रात गेले . कमी पगारात काम करायला तयार असणाऱ्या शिक्षकांची भरती सुरु झाली .याचा फायदा म्हणजे खर्च कमी झाला त्यामुळे पैसे राहू लागले .

या पैशाचा उपयोग त्यांना चांगला स्टाफ भरणे , मुलांना चांगली ट्रेनिंग देणे या ऐवजी रंगरंगोटी मध्ये करायला सुरुवात झाली .  कुठ गेल कि प्रत्येकजण कौतुकाने लॅब्स दाखवतो . त्यामधल्या मशिनरीची किंमत ऐकली कि चक्कर येते .

  त्यांचा वापर किती आहे हे ऐकल कि आश्चर्याचा धक्का बसतो .याचा पुढचा आश्चर्याचा धक्का म्हणजे  त्या मशिनरी कशा वापरायच्या याचीही माहिती त्यांना नसते. लाखो रुपयांची मशिनरी अक्षरशः एक शो पीस बनून राहिल्या आहेत . फक्त अडमिशनच्या वेळी त्यावरची धूळ झटकली जाते. पहिल्या वर्षी अॅडमिशन घेणाऱ्या मुलांना त्यांच्या पालकांना ते दाखवले जातात आणि त्यांचा वापर माहितीपत्रकावर फोटो छापण्यासाठी केला जातो . आणि त्यांच्या  किमतीचे आकडे  या लॅब्स्साठी किती खर्च केला आहे हे याचा मोठेपणा मिरवण्यासाठी होतो . ठिकाणी जुजबी प्रात्यक्षिक दाखवली जातात पण एकूण जे पैसे घातले आहेत त्यामानाने त्याचा उपयोग किती ?

मध्यंतरी एका अभियांत्रिकी महाविद्यालयात गेलो होतो त्यांनी मला एक मशीन दाखविली पी.सी.बी . मिलिंग मशीन . त्याची किंमत जेव्हा ऐकली त्यावेळी फक्त चक्कर येण बाकी होते . मशीनची किंमत होती २७,००,०००/- अक्षरी  सत्तावीस लाख रुपये .आणि २०१८ मध्ये मशीन घेतली होती आणि  २०२२पर्यंत त्यावर बनवलेल्या पी सी बी ची संख्या होती  फक्त दोन.  म्हजे एका पी सी बी ची किंमत     जर २७,००,०००  गुंतवणुकीचे ६% ने एक वर्षाचे व्याज  (२७,००,०००  / १०० ) * ६ = १,६२,०००  . तीन वर्षाचे  व्याज १,६२ ,००० X 3 = ४,८६,०००   म्हणजेच एक पी सी बी पडला जवळ जवळ २,४३,००० ला . 

महाविद्यालायाना खरा म्हणजे हे पैशाच गणित कळल पाहिजे . आपण जे पैसे मोजतो  ती  गुंतवणूक आहे कि निव्वळ खर्च आहे याचा विचार केला पाहिजे . कित्येक ठिकाणी मोठमोठ्या लॅब्स दाखवतात .आजकाल रोबोटिक्स  , पी. सी. बी. लॅब्स , आय ओ टी, अशा  बऱ्याच स्टेट  ऑफ आर्ट (?) लॅब्सच  एक नवीन खूळ आल आहे अक्षरश:  करोडो रुपये त्यात घातले आहेत पण त्या वापरावाचून पडून आहेत आणि ज्याठिकाणी त्या वापरल्या जातात त्या ठिकाणी  त्या वापराचा आणि त्यावर केलेल्या गुंतवणुकीचा काहीही ताळमेळ बसत नाही . मोठ्या हौसेने बनवलेल्या या लॅब्स म्हणजे एक पांढरा हत्ती बनून राहिल्या आहेत .  निव्वळ एक शो पीस बनुन. 

बर यामध्ये एखाद्या शिक्षकाने आपला इंटरेस्ट दाखवावा तर सगळ त्याच्या गळ्यात पडत . या मशिनरी इतक्या महागड्या आहेत कि त्यावर काही करायचं म्हणजे समजा चुकल तर काय ? एखादा पार्टस खराब झाला तर काय करायचं हा देखील प्रश्न आहे . त्यामुळे मुलांना दाखवताना पण त्या लांबूनच दाखवल्या जातात . बर हे मशिनरी घेतल्यावर त्याच ट्रेनिंग घेतलेल्या स्टाफची पण कुवत सगळ समजूण घेण्याएव्हढी पाहिजे .त्यासाठी तसा स्टाफ नेमला पाहिजे . कुणातरी टेम्पररी नवीन स्टाफच्या गळ्यात ते ट्रेनिंग मारलं जात . तो स्टाफ पण नंतर सोडून जातो . आता परत परत नवीन स्टाफना ट्रेनिंग द्यायला ते वेन्डोर पण इतके वैतागले आहेत कि आता तर ते प्रिन्सिपलचे फोन पण घेत नाहीत . 

आता याच्यापेक्षा महत्वाची गोष्ट म्हणजे त्यावापरात आणायच्या म्हणजे थोडीफार परत गुंतवणूक करायला पाहिजे पण त्यासाठीही मानसिक तयारी नाही . त्यासाठी चांगला स्टाफ मिळत नाही कारण त्या स्टाफसाठी पैसे मोजायची तयारी नाही . आजकाल एन. बी. ए. , NAAC कमिटी मेंबर  जेव्हा याच युटीयझेशन काय ? अस विचारता तेव्हा त्यावेळी त्याची माहिती मोठ्या कौतुकाने सांगणाऱ्याला धरणी पोटात घेतली तर बर होईल अस वाटत  .  

मशिनर मध्ये फालतू पैसे घालवण्या ऐवजी मुलांना चांगल ट्रेनिंग देवून त्यांच्या माध्यमातून कमी पैशात चांगली मोठी लॅब्स बनविणे अतिशय सोपे आहे पण त्यासाठी पैसे घालणे हे पैशाचा अपव्यय वाटतो . या सगळ्याचा परिणाम म्हणजे ट्रेनिंगसाठी पैसे नाहीत . त्यामुळे मुलांना ट्रेनिंग नाही .त्यामुळे लॅब्सचा वापर नाही. आता या पांढऱ्या हत्तीच काय करायचं हा प्रश्न बऱ्याच ठिकाणी आहे .

 चित्तरंजन महाजन

९७६३७१४८६०