^^^^^ Out of Box Thinking ^^^^ -मेकॅनिकल इंजिनियरिंगची हाराकिरी

 1999-2000 सालचा काळ होता . त्यावेळी मी तिसऱ्या वर्षाला नापास झालो त्यावेळी मी तडक साताऱ्याला गेलो आणि तिथे MIDC 

मध्ये  जॉब पकडला . हे एक वर्ष जे नापास झालेमुळे वाया जाणार होत त्याच एका वर्षाला मी  माझ्या आयुष्याचा पाया बनवलं . 

मेकॅनिकल, इलेक्त्रीकल  आणि एरो नोटीकल या शाखांशी मैत्र त्यावेळेसच जुळले.

त्यावेळेस आठवड्यातून एकदा कल्याणीच्या फॅब्रीकेशन शॉपला प्रीव्हेटिव मेंटेनन्ससाठी जायला लागायचं . प्रीव्हेटिव मेंटेनन्स म्हणजे 

 आठवड्यातील सुट्टीच्या दिवशी सर्व मशीनची इलेक्ट्रिक कनेक्शन चेक करायची . सगळे कॉट्रक्तर उघडून त्याच्या पट्ट्यावरच्या  

कॉन्टक्ववरचा कार्बन घासायचा . त्यामुळे इलेक्ट्रिक सर्किट शिकलो .  त्यावेळी पहिल्यांदाच अवाढव्य अशा लेथ मशीनी पाहिल्या . 

दहामिटर लांब आणि जवळजवळ दोन मीटरचा  चक असणाऱ्या लेथ मशीनवर एखादा जॉब महिनाभर ज्यावेळेस केवळ पोलिश पेपरच्या

 सहाय्याने गुळगुळीत करण्यासाठी तीन तीन  शिफ्ट  फिरत असायचा त्यावेळेसच मेकॅनिकल इंजिनियरिंगच्या  अवाढव्यतेचा अंदाज आला होता . 

अवाढव्य  अशा होरीझन्तल बोअरिंग मशीन , व्हर्टीकल टरेट लेथ , मिलिंग मशीन , कित्येक टनाचे जॉब उचलणाऱ्या राक्षशी क्रेन यावर

 बसून कंट्रोल पॅनेल मधील   वायरिंगच्या जंजाळात काम करताना मन इतक तल्लीन व्हायचं कि  अगदी तहान भूक हरवून जायचं .  अशा 

अनेक मशिनरी तिथ पाहिल्या . 

 पण मला एका मशीनच जास्त आकर्षण होत ते म्हणजे शेप कटिंग मशीन . एकदा पाहिजे असलेल्या आकाराच 

स्कॅनिंग करून त्याच  आकाराचे तीन तीन इंच जाड अशा लोखंडी शीट मधून तुकडे कापून काढणारी ती मशीन म्हणजे माझ्यासाठी एक 

आश्चर्य होती.  सगळ्यात  मोठ आश्चर्य म्हणजे ती मशीनचे कंट्रोल करणारा  मुख्य प्रोसेसर  ८०८५ हा होता. ८०८५ वापरून आपण काय  

मिरॅकल बनवु शकतो याचा मला अंदाज त्यावेळेस आला . एकदा  ते मशीन रिपेअर करण्याचा योग आला होता त्यावेळी जवळजवळ

 दोन महिने खपून अखंड  सर्किट मी ट्रेस केलं होत . सात A2 आकाराच्या शीटवर पेन्सिल आणि पट्टी वापरून ते सर्किट काढलं होत .

कल्याणी बरोबरच  "के ग्रुप" च्या वेगवेगळ्या  मशीन शॉप मध्ये वेगवेगळ्या मशीनच्या रिपेरिंगचे काम करण्याचा मला योग आला 

होता. प्लास्टिक  मोल्डिंग , बॉटल मेकिंग , पी वी सी पाईप , इलेक्ट्रिक  वायर  , पावडर कोटिंग मशीन , डेअरी मशीन तयार करणाऱ्या 

वेगवेगळ्या   कंपन्यांबरोबर काम केलं . हायड्रोलिक  ,न्यूमॅटीक मशीनवर काम केलं यातील प्रत्येकाविषयी नंतर 

डिटेलमध्ये योग येईल तसं बोलुच .

सांगायचा उद्देश म्हणजे मेकॅनिकल इंडस्ट्रीचे मेकॅनिकल कंट्रोल , प्रोसेसर बेस्ड कंट्रोल , मायक्रो कंट्रोलर बेस्ड कंट्रोल, पी. आय. डी. 

कंट्रोल , पी. एल. सी. बेस्ड कंट्रोल, कॉम्प्यूटर बेस्ड कंट्रोल , HMI, स्काडा  बेस्ड कंट्रोल अस  एक मोठ स्थित्यंतर होताना मी डोळ्याने 

केवळ पाहिलं नाही तर प्रत्यक्षात अनुभवलं आहे .

***************************************************************************

२०१२ सालची गोष्ट आहे . कॉलेजमधील काही मेकॅनिकलची मुल माझेकडे आली होती .त्यांनी मला सांगितलं कि ते गाडी करत आहेत आणि त्यामध्ये त्यांना लावायला एक सर्किट पाहिजे होत आणी  त्या  संदर्भात त्यांना मार्गदर्शन पाहिजे होत . माझी उत्सुकता वाढली . मग मी त्यांचेबरोबर गेलो तर कॉलेजने त्याना जागा दिली होती त्यामध्ये पन्नासभर मुल वेगवेगळे काम करत होते ते पाहून मला खूपच छान वाटलं. मग मी मेकॅनिकल डिपार्टमेंटला जायला लागलो . बरेच स्टाफ मित्र बनले . त्यांचेबरोबर बोलल्यावर मला एक लक्ष्यात  आल कि बरीच मुले हि त्यांचे प्रोजेक्ट गाडी संबधीतच करत होते. मग सहज त्यांचे जुने रिपोर्ट चाळले  . सगळा भर ऑटोमोबाईलवरच होता . त्यावेळी मेकॅनिकलला मार्केट पण होत . पण या मुलाचं लक्ष्य हे ऑटोमोबाईलकडे होत . तस बघायला गेल तर केवळ ऑटोमोबाइलसाठी एक स्पेशल शाखा होती. हे  प्रोजेक्ट करायचं काम त्यांच होत पण या कामात सारे मेकॅनिकलचे विद्यार्थी गढले होते.  उरलेल्याना आय. टी. मध्ये जायचं होत . आणि माझ्या डोक्यात त्यावेळेसच मेकॅनिकल विषयी धोक्याची घंटा वाजली . माझे काही जुने लेख वाचले तर ज्यावेळी मेकॅनिकल भरात होत त्यावेळेसच मी लिहिलं होत कि आज इलेक्ट्रोनिक्स जात्यात असलं तरी मेकॅनिकल सुपात आहे .

********************************************************************************

मेकॅनिकल इंजिनियरिंगने आता थोड आत्म परीक्षण केलं पाहिजे . उद्योग क्षेत्राचा अभ्यास केला पाहिजे . अभ्यासक्रम बदलला पाहिजे. अभ्यासक्रम बदलने म्हणजे केवळ एखादा इलेक्ट्रोनिकक्सचा किवा प्रोग्रामिंगचा विषय टाकणे असा नसुन त्याची मेकॅनिकल विषयीच्या अभ्यासक्रमाविषयी योग्य सांगड घातली पाहिजे . कारण इथं शिक्षकालाच कळत नाही हा विषय काय उपयोगाचा आहे ते विद्यार्थ्याना काय सांगणार ( उदा . मेकॅक्ट्रोनिक्स ). आज मेकॅनिकल इंजिनियरिंग क्षेत्रात करण्यासारख्या इतक्या गोष्टी आहेत पण त्यातील संधी शिक्षण क्षेत्राला दिसत नाही . जुनाट पद्धतीच्या अवाढव्य मशिनरी आता अस्तंगत व्हायला लागल्या आहेत आणि कमी उर्जेवर चालणाऱ्या, आकाराने लहान ,पोर्टेबल, वजनाने हलक्या अशा मशिनरीचे युग आले आहे . इलेक्ट्रिकल , इलेक्ट्रोनिक्स  आणि प्रोग्रामिंगचा वापर  करून मशीन आता स्वयंचलित आणि बुद्धिमान होत चालल्या आहेत. त्यामुळे तसा विचार केला तर आपल्या देशामधीलच जवळजवळ ९० % मशीन्स या बदलायच्या स्थितीत आहेत . अत्याधुनिक मशिनरीचे घरटी प्रमाण वाढत चालल आहे त्यामुळे मेकॅनिकलला स्कोप तस बघायला गेल तर कम्प्युटरपेक्षा जास्त आहे. मेकॅनिकल उद्योगामध्येच देशामधील  बेकारी कमी करण्याच सामर्थ्य आहे . पण ऑटोमोबाईलचा केलेला अती उदोउदो आणि  आय. टी. नादात अभ्यासक्रमाकडे केलेले अक्षम्य दुर्लक्ष्य  त्यामुळे  हि ब्रंच पण पराभूत मानसिकतेकडे  वळत  आहे . 

चित्तरंजन महाजन 

९७६३७१४८६०

www.dolphinlabs.in